Rok: 1961

Występują: Jolanta Umecka, Leon Niemczyk, Zygmunt Malanowicz, Roman Polański (głos), Anna Ciepielewska (głos)

W czasach, gdy świat dzieliła żelazna kurtyna, każda głośna interakcja Zachodu ze Wschodem musiała być ostrożna, ze względu na drżące palce nad pulpitami pomieszczeń kontrolnych komór z głowicami atomowymi. Nie tylko wojska i ekonomia obu mocarstw były odcięte od siebie ? również kultura została zablokowana. Na rynek Polski bardzo rzadko trafiały filmy produkcji amerykańskiej, natomiast wielcy twórcy Hollywoodu rzadko przejmowali się twórczością polskich reżyserów. Sytuacja zmieniła się, gdy w 1961 roku ?Nóż w wodzie? ? czwarty polski film, zgłoszony do rozdania Oscarów ? otrzymał nominację na zachodzie. W tym samym roku straciliśmy reżysera.

?Nóż w wodzie? to jeden z głośnych filmów wczesnej polskiej szkoły filmowej, stawiany tuż obok ?Kanału?, ?Popiołu i diamentu? czy ?Rękopisu znalezionego w Saragossie? ? polska szkoła była pod znacznie większym wpływem twórczości rosyjskiej (z wiadomych względów) niźli mieszanego stylu filmowania zza oceanu, co zawsze było atrakcyjne dla bardziej ambitnych widzów amerykańskich, znudzonych gangsterskimi kopiami ?Małego Cezara? i setkami fałszywych musicali. Kino europejskie (zwłaszcza w środkowoeuropejskie) było dobitne, przejmujące i miało w sobie pewną nietypową żałość, niemożliwą dziś do odzyskania. Polański swym filmem zabłysnął, a potem skorzystał z okazji i uciekł na zachód, by powrócić do polskiego kina dopiero 41 lat później, jako Papkin w wajdowskiej ?Zemście?.

Cóż takiego urzekło krytyków w pierwszym filmie pełnometrażowym Polańskiego? Z pewnością bardzo minimalistyczna i skromna, lecz jednocześnie przepełniona metaforami i drugim dnem fabuła. Na początku filmu poznajemy małżeństwo, jadące swoim nowiutkim samochodem nad jezioro, by wśród spokojnego szumu fal odpocząć od miastowego zgiełku ? oboje musza być bogaci, bowiem posiadanie dobrej marki samochodu oraz własnego jachtu było symbolem dobrych zarobków (albo przynależności do partii). Po drodze Andrzej (kierowca) z piskiem opon zatrzymuje się kawałek za zuchwałym młodziakiem, który bez strachu stanął na drodze pędzącego samochodu, by złapać stopa. Po krótkiej, lecz pełnej emocji rozmowie chłopak (nie poznajemy jego imienia) wsiada do samochodu i wraz z młodym małżeństwem jedzie nad jezioro, by potem wraz z nimi spędzić dzień na jachcie. Wycieczka kończy się niemalże tragicznie.

Wielkim sukcesem reżysera było zamknięcie półtoragodzinnej fabuły w zaledwie jednym dniu oraz ograniczenie bohaterów do trójki ? Andrzej, Krystyna i Chłopak. Na dodatek niemal cała akcja dzieje się na jachcie, a więc w tle nie przewija się absolutnie nikt ? ta opustoszała sielanka przypomniała mi nieco ?Żywot Mateusza? (patrz ? dział z recenzjami polskich filmów), głównie poprzez niesamowitą ciszę oraz narastające poczucie potęgi natury. Wydawałoby się, że tak mała liczba bohaterów szybko doprowadzi do banałów na scenie ? bo przecież jak długo można utrzymywać pomiędzy nimi emocjonujący dialog? ? lecz Polański wykazał się niesamowitym kunsztem prowadząc historię w taki sposób, że nawet zwyczajny obiad, gra w bierki, słuchanie radia czy też mycie pokładu ogląda się z żywym zainteresowaniem.

A wszystko dzięki zastosowaniu konfliktu ? małżeństwo przedstawia nam doświadczenie, bogactwo i osiągnięcie w życiu spełnienia, natomiast Chłopak to symbol młodego człowieka, walczącego o swe miejsce w świecie. Zazwyczaj nie lubię zbytnio interpretować filmów, obawiając się szkody w postaci nadinterpretacji, ale w przypadku ?Noża w wodzie? trudno nie załapać problematyki ? różnicy w doświadczeniu życiowym. Małżeństwo żyje w dostatku, wolny czas spędzając na jeziorze, gdzie teoretycznie człowieka pcha wyłącznie wiatr i prąd wody, umożliwiając każdemu słodkie leniuchowanie w promieniach słońca, Chłopiec zaś jest samotny i świat przemierza na nogach, w dłoni dzierżąc ogromy nóż, by sprostać wszelkim problemom. Starsi płyną z prądem, młodzi chcą ten prąd wykreować.

Sytuacja się komplikuje gdy wychodzi na jaw fakt, że często pozory okazują się być mylne ? praca na jachcie jest nie tylko skomplikowana, ale także wymagająca znacznego wysiłku fizycznego. W pewnym momencie Chłopak zirytowany ciężką pracą pragnie porzucić gościnę małżeństwa, lecz szybka intencja Krystyny, która postanowiła zastąpić chłopca w pracy odwiodła go od tego czynu, bo cóż to za mężczyzna, co rezygnuje z wysiłku gdy kobieta jest gotowa go wykonać? Reżyser bawi się swoimi bohaterami, wystawiając ich charaktery na próbę, stawiając przed ciężkimi wyborami i jeszcze gorszymi konsekwencjami, a nad wszystkim dominuje żywioł, czyniąc ludzi i ich problemy miałkimi.

W ?Nożu w wodzie? zderzają się dwa światy ? jeden doświadczony, lecz nieco skostniały, drugi nieopierzony i pełen energii. To oczywiste, że wystąpią pomiędzy nimi zgrzyty, cięcia i walki. Oba pełne są przeciwieństw, które doprowadzają do wyzwalania w człowieku tego, co w nim najgorsze, lecz jednocześnie ? prawdziwe. Ujawnianie ukrytych twarzy szybko stało się znakiem rozpoznawczym twórczości Polańskiego, możemy to zauważyć chociażby w ?Rzezi? czy też metamorfozie bohaterki ?Dziecka Rosemary?. Ostatecznie polecam ten film każdemu, bo choć zdaje się na wskroś filozoficzny, został stworzony w prosty sposób, opowiadając swą historię szybko, sprawnie i otwarcie. Na uwagę zasługuje też świetna ścieżka dźwiękowa od Krzysztofa Komedy, dobre aktorstwo i miejscami zapadające w pamięć zdjęcia. Warto.

Zwiastun